سؤال از متن فصل 12
1 – بخش های مهم خون کدامند؟

پلاسما، سلولهای موجود در پلاسما

2 – سلول های موجود در پلاسمای خون کدامند؟

گلبول های قرمز – گلبول های سفید - پلاکت ها

3 – عامل قرمزی رنگ خون چیست و در کجا قرار دارد؟

هموگلوبین است که درون گلبول های قرمز قرار دارد.

4 – کار گلبول های سفید چیست ؟ و کار خود را چگونه انجام می دهند؟

دفاع از بدن در برابر میکروب هاست که به دو طریق با میکروب ها مبارزه می کنند یا آن ها را می خورند یا ماده ای ترشح می کنند بنام پادتن که از فعالیت میکروب ها جلوگیری می کند.

5 – وظایف خون در بدن را بنویسید.

الف) وسیله انتقال مواد
ب) ثابت نگهداشتن دمای بدن
ج) رابطه بین سلول ها
د) دفاع از بدن در برابر میکروب ها

6– ویروس ایدز چه تأثیری بر دستگاه ایمنی بدن می گذارد؟
ویروس ایدز سلول های ایمنی بدن را از بین می برد. به همین دلیل فرد مبتلا به تدریج ایمنی بدن خود را از دست داده و بسیار آسیب پذیر می شود.

آزمایش کنید :
1 – سرعت عبور خون در رگ های با قطر متفاوت چگونه است؟
2 – آیا جریان خون در رگ ها یک طرف است یا دو طرفه ؟
3 – حرکت گلبول های قرمز از درون مویرگ ها چگونه است ؟

- هر چه قطر زیادتر باشد خون سریعتر حرکت می کند.
- همیشه یک طرفه است
- چون مویرگ ها بسیار نازک هستند حرکت بسیار کند و گلبولهای بصورت یک ردیفی حرکت می کنند.

- فکر کنید : 1 – نقش گردش بزرگ و گردش کوچک خون را توضیح دهید؟
2 – چرا به کبد بر خلاف بقیه اندام ها، دو رگ وارد شده است؟

- گردش بزرگ از بطن چپ شروع و پس ازعبور از اندامها به دهلیز راست ختم می شود. گردش کوچک از بطن راست شروع پس از عبور از ششها به دهلیز چپ ختم می شود. در گردش بزرگ خون روشن از قلب خارج و پس از عبور از اندام ها تیره شده و به قلب باز می گردد. اما در گردش کوچک برعکس این عمل خون تیره خارج شده و در ششها تصفیه کشته خون روشن وارد قلب می شود.
- به کبد یک سرخرگ برای تغذیه وارد می شود. یک سیاهرگ مواد غذایی را از روده باریک به کبد می آورد برای کنترل و بازرسی سیاهرگ باب نام دارد

- اطلاعات جمع آوری کنید :
1 – تحقیق کنید وجود فشار خون بالا و فشار خون پائین، چه ضرری دارد؟

- وقتی فشار خون از حد معمول بیشتر باشد دیواره سرخرگ ها انعطاف پذیری زیادی را ندارند و دیواره آنها سخت شده است و در نتیجه قلب به سختی خون را وارد رگ ها می کند به قلب فشار می آید و گاهی رگ ها دچار شکستگی شده و خونریزی ایجاد می شود. اگر فشار خون کمتر از حد معمول باشد،‌خون به مغز نمی رسد و خطرناک است.

فکر کنید :
1 – وظیفه اصلی زبان تشخیص مزه ی غذاهاست. آیا کارهای دیگر را می توان برای زبان در نظر گرفت؟
2 – به نظر شما آیا عمل جویدن ایجاد تغییر فیزیکی در غذاهاست یا تغییر شیمیایی ؟ دلیل بیاورید.
3 - چرا غذا باید جویده شود؟

1. زبان در حرکت دادن لقمه ی داخلی دهان دخالت دارد و به عمل جویدن کمک می کند و به عمل بلع نیز یاری می رساند.
. عمل جویده شدن و خرد کردن غذاهاست یعنی تغییر فیزیکی است.
3. هرچه غذا بیشتر جویده شود نرم تر می گردد . در نتیجه کار معده آسانتر خواهد شد. در گوارش شیمیایی سریعتر بهتر انجام می گیرد.

آزمایش کنید. گوارش پروتئین ها :
1- سفیده ی یک تخم مرغ پخته را خرد کنید و قطعات آن را در چهار لوله آزمایش 1،2،3،4 بریزید.
- به لوله شماره ی 1، ده میلی لیتر آب اضافه کنید.
- به لوله شماره ی 2 ، ده میلی لیتر محلول پپسین اضافه کنید.
- به لوله شماره 3، ده میلی لیتر ممحلول هیدروکلرید اسید رقیق اضافه کنید
- به لوله شماره 4 ،‌ده میلی لیتر محلول پپسین و دو قطره محلول، اسید اضافه کنید.
2 – چهار لوله را برای چند ساعت و یا به مدت یک شب در جای نسبتاً گرمی (در حدود دمای بدن) بگذارید.
3 – مایع درون لوله ها را مقایسه کنید. چه تفاوتی در آن ها ایجاد شده است؟ دلیل آن چیست؟

سفیده تخم مرغ در سه لوله اول چندان تغییری نمی کند اما در لوله شماره 4 سفیده ی تخم مرغ حل شده است. زیرا پپسین معده در مجاورت اسید موجب هضم پروتئین ها می شود و سفیده تخم مرغ هم چون نوعی پروتئین است پس هضم شده است.

اطلاعات جمع آوری کنید.
داروی ضد اسهال و ضد یبوست چه نوع موادی دارند و در کجال لوله گوارش کار خود را انجام می دهند؟

آب در روده بزرگ به مقداری (زیاد) جذب بدن می شود تا بدن بیهوده آب از دست ندهد. هر ماده ای که مانع جذب آب در روده بزرگ شود ایجاد بیماری اسهال می کند و برعکس هر ماده ای که باعث شود آب بیش از حد جذب بدن شود ایجاد بیماری یبوست می کند.

مشاهده کنید :
یک شش گوسفند سالم تهیه کنید و پس از مشاهده ی آن به پرسش های زیر پاسخ دهید:
1 – نای و نایژه ها چه خصوصیاتی دارند؟
2 – شش ها در موقع لمس کردن ( و بعد از دمیدن در نای) چگونه حس می شوند؟
3 – رنگ شش ها مربوط به چیست؟
4 – قسمتی از شش را برش دهید . در محل برش چه می بینید؟

- لوله هایی که سطح ناصاف دارند و جنس آنها غضروف می باشد.
- قبل از دمیدن حجم کم و بسیار نرم و شل است و رنگ آنها تیره، اما بعد از دمیدن حجم زیاد بوده و کمی سفت تر می شوند و رنگ آن را روشن می باشد.
- مربوط به سلول های پهن و نازکی است که مویرگ های زیادی دارند و قبل از دمیدن سلولها جمع شده و کبود به نظـــر می رسند اما وقتی پر از هــوا می شوند دیواره کیسه های هوا نازک شده و به رنگ روشن در می آیند.
- حفره های اسفنجی شکل دیده می شود که نشان دهنده ی کیسه های هوایی بسیار زیاد می باشد. فکر کنید :
در بدن به جز کلیه ها، چند اندام دفعی دیگر نیز وجود دارند. نام ونوع کارهای آنها را در جدولی مانند جدول زیر بنویسید.

تفسیر کنید :
می دانیم که آب لازم ترین ماده برای بدن است. اما کار مهم کلیه ها دفع این ماده است. آیا در کلیه ها، «آب ماده ی غیر لازم» محسوب می شود؟ چگونه ممکن است ماده ای هم لازم و هم

غیر لازم باشد؟
در این جدول ترکیب خون و ادرار با هم مقایسه شده اند.
1 – از مقایسه ی این ارقام چه نتیجه ای می گیرید؟
2 – پزشک ها اغلب از بیمار می خواهند که ترکیب ادرار خود را در آزمایشگاه مشخص کند، به نظر شما این کار چه کمکی به پزشک می کند؟

چون آب در بدن مصرف نمی شود، اما موجب حمل و نقل مواد در بدن می شود

1 – نتیجه می گیریم که در پلاسما بعضی از مواد زیاد هستند و در ادرار وجود ندارند(پروتئین – قند) و بعضی مانند آب دریا را ادرای زیادتر هستند. و مواد نیتروژن دار باید از بدن خارج شوند.
2- اندازه گیری مقدار بعضی از مواد در ادرار راهنمای خوبی برای تشخیص بیماری است. مثلاً وجود قند یا پروتئین در ادرار نشانه بیماری است.

مقایسه کنید :
1 – هوای دم و بازدم چه تفاوت هایی دارند؟
2 – مولکول اکسیژن O2 و کربن دی اکسید CO2 است. به نظر شما کربن (C) از کجا به اکسیژن اضافه شده است؟

در هوای دم مقدار اکسیژن بیشتر است اما در بازدم مقدار کربن دی اکسید زیاد است - از شکسته شدن مولکول ،‌گلوکز در سلول کربن آزاد شده و در هنگام سوختن با اکسیژن ترکیب می شود. گلوکز + اکسیژن ---> کربن دی اکسید+ آب

آزمایش کنید ، اثبات وجود کربن دی اکمسید در هوای بازدم :
1 – مقداری آهک را در آب حل کرده و با کاغذ صافی آن را کاملاً صاف کنید.
2 – آب آهک را در شیشه ای بریزید و به وسیله یک نی نوشابه، چند ثانیه در آن بدمید؟
چه تغییری در محلول آب آهک صورت می گیرد؟
از کجا بفهمیم که این تغییرمربوط به وجود کربن دی اکسید هوای بازدم است؟

- آب آهک کدر می شود
- از آنجا که با وارد کردن هوای معمولی با یک تلمبه به داخل آب سطح آن کدر نمی شود

اطلاعات جمع آوری کنید
1 – تاریخچه کشف ویتامین ها بسیار جالب است. درباره ی آن مطالعه کنید و نتیجه را به بحث بگذارید:

حدود 400 سال قبل جهانگردی به نام ماژلان تصمیم گرفت با کشتی دور دنیا را بگردد. در هنگام سفر طولانی مشاهده کرد که دهان ملوان ها زخم شده و ازلثه ی آنان خون جاری شده است و بعد مفصل های آنها باد کرد و چنان دردناک می شد که قابل تحمل نبود. نام این بیماری اسکوربوت است. وقتی که به جزایر فیلیپین رسیدند مقداری غذای تازه و مرکبات استفاده کردند مشاهده شده که بیماری برطرف شد و بعد دریافتند که کمبود ویتامین C موجب بروز بیماری اسکوربوت شده است.

اطلاعات جمع آوری کنید :
بعضی از افراد گیاه خوار یا خام خوارند. بعضی نیز فقط یک یا دو نوع غذا می خورند. گزارشی از درستی یا نادرستی کار آنان تهیه کنید.

کسانی که خود را از غذاهای جانوری محروم کنند مواد پروتئینی به اندازه کافی ممکن است به بدنشان نرسد و از لحاظ رشد، سلامتی، فعالیت های مختلف نمی تواند مثل کسی باشند که از غذای متنوع استفاده می کند

فکر کنید :
1 – کدامیک از مواد زیر کانی هستند و کدامیک کانی نیستند؟

مشاهده کنید :
1 – مقداری آب دریا یا چاه را در ظرفی بریزید، سپس ظروف آب را در محل گرمی قراردهید تا آب آن بخار شود. در ته ظرف چه می بینید؟
2- یک میخ آهنی را به مدت چند روز در یک محل مرطوب قراردهید،‌روی میخ چه می بینید؟
- در ته ظرف مقداری نمک رسوب می کند.
- روی میخ زنگ می زند.

مشاهده کنید :
مقداری نمک خوراکی را روی شعله ی آتش بپاشید،‌رنگ شعله چه تغییری می کند؟

رنگ شعله زرد می شود که نشانگر وجود سدیم در نمک طعام است.

فکر کنید :
1 – چرا طی صدها میلیون سال که از عمر زمین می گذرد همه ی کوه ها از بین نرفته اند ودریاها و دریاچه ها از مواد رسوبی پر نشده اند؟
چون سنگ های رسوبی بوجود آمده دوباره بر اثر عواملی چون چین خوردگی یا گسل از آب خارج شده و بصورت کوه در می آیند.

فکر کنید :
دیده اید که همواره در ته کتری و سماور لایه های نازکی از آهک بوجود می آید. آیا برای تشکیل این لایه ها باید آب کتری یا سماور بطور کامل تبخیر شوند؟

خیر هر زمان که املاح موجود در آب به حد اشباع رسید اضافی املاح بصورت رسوب در

دیواره کتری ته نشین می شود.

پرسش و پاسخ متن فصل 6 :
1 – کانی چیست؟

مواد طبیعی و خالصی هستند که انسان و سایر جانداران در بوجود آمدن آنها دخالت ندارند

2 – کانی های اولیه کدامند؟ مثال بزنید.

کانی هایی هستند که بر اثر سردشدن مواد مذاب حاصل می شوند. مثل کوارتز – فلدسپات – میکا

3 – ماگما چیست؟

مواد مذاب درون زمین را ماگما گویند.

4 – سنگ های آذرین درونی چگونه تشکیل شده ،‌مثال بزنید؟

از سردشدن مواد مذاب در خارج از زمین بوجود می آیند. مثل گرانیت و گابرد

5- دو ویژگی سنگهای رسوبی را بنویسید؟

1. لایه لایه هستند
2. دارای فسیل باشند

6- کاربرد اساسی سنگ ها و کانی ها در کجاست؟

1. برای تأمین ماده
2. تأمین انرژی

7 – در مخازن نفتی منظور از سنگ پوششی چیست؟

سنگ هایی هستند که به صورت یک لایه نفوذ ناپذیر در روی مخازن نفتی وجود دارد و از بالاآمدن نفت جلوگیری می کنند.

8 – زغال سنگ ها معمولاً بین کدام گروه سنگها یافت می شوند و چه مصارفی دارند؟

به صورت لایه هایی بین سنگ های رسوبی یافت می شوند و مصرف آن ها در تولید

انرژی،‌ذوب فلزات،‌پتروشیمی می باشد.

9 – از سنگ ها و کانی ها چگونه در صنایع الکتریکی استفاده می شود؟
برای ساختن انواع ترانزیستور و قطعات بکار رفته در وسایل صوتی و تصویری ،‌گرمائی و..

فکر کنید:
چرا باوجود اینکه پلانکتون ها در دریاهای قدیمی به فراوانی وجود داشته اند، در همه ی رسوبات این دریاها نفت وگاز تشکیل نشده است؟

ممکن است رسوب گذاری به آرامی صورت گرفته باشد و پلانکتون ها تجزیه شده و از بین رفته باشند . ممکن است اکسیژن موجب اکسیده شدن آنها شده باشد
تحقیق کنید :
1 – بیشتر منابع نفت و گاز ایران در چه مناطقی قرار گرفته اند؟

خلیج فارس ، خوزستان،‌سرخس ،‌نواحی قم

2 – سنگ مخزن و سنگ پوشش منابع نفت و گاز ایران را چه سنگ هایی تشکیل می دهند؟

سنگ آهک، سنگ گچ، مارن،‌ ایندریت

3 – کشور ما به چه کشورهایی گاز صادر می کند و چگونه؟

بوسیله کشتی به بسیاری از کشورهای صنعتی به وسیله لوله به ترکیه

تحقیق کنید
1 – علت افزایش استخراج زغال سنگ چیست؟

افزایش قیمت نفت و گاز، افزایش جمعیت ، احتیاج بیشتر به انرژی

2 – علت کاهش استفاده از زغال سنگ برای تولید انرژی چیست؟

جلوگیری از آلودگی هوا – زیرا زغال سنگ وقتی که می سوزد گازهای آلوده کننده ی زیادی وارد هوا می کند.

فکر کنید :
عمل تخریب سنگ ها توسط یخ زدن آب ، بیشتر در چه مناطقی از زمین و چه فصل هایی از سال صورت می گیرد؟

بیشتر در مناطق کوهستانی و در فصل های پائیز و زمستان بیشتر صورت می گیرد.تفسیر کنید‌:
پس از حفر تونل های راه سازی،‌کف تونل دائماً پر از خرده سنگ می شود. علت آن چیست؟

وقتی که تونل حفر می شود با کندن سنگ ها فشار از روی بعضی از سنگ ها برداشته می شود و در نتیجه سطح آنها بر اثر انبساط کم کم خرد شده و بداخل تونل می ریزد. برای جلوگیری از ریزش باید دیوارها و سقف تونل را با سنگ های مخصوص و سیمان پوشانید

فکر کنید :
به نظر شما، تغییرات دما روی سنگ هایی که از یک کانی درست شده اند بیشتر است یا سنگ هایی که از چند کانی ساخته شده اند؟ دلیل آن چیست؟

سنگ هایی که از چند نوع کانی درست شده اند. زیرا میزان انبساط و انقباض همه ی کانی ها یکسان نیست. بعضی میزان انبساط بیشتری دارند و بعضی کمتر که همین موجب اختلاف حجم قسمت های مختلف سنگ شده و آن را متلاشی می کند.فکر کنید :
کدامیک از استان های ایران،‌آثار باستانی بیشتری دارد؟

فارس - ‌اصفهان – خوزستان

آیا رابطه ای بین تعداد آثار باستانی با هوازدگی شیمیایی وجود دارد؟

در مناطقی که هوازدگی شیمیایی بیشتر باشد بناهای قدیمی زودتر از بین رفته در نتیجه آثار باستانی کمتری وجود دارد.

فکر کنید :
مقدار خاک یک منطقه به عواملی چون آب و هوا، نوع سنگ های محل،‌مدت زمان ،‌شیب زمین و تعداد جانداران آن منطقه بستگی دارد. آیا می توانید نقش هر یک از عوامل بالا را در تشکیل خاک توضیح دهید.

آب و هوا‌: نوع آب و هوا در عمل هوازدگی بسیار مؤثر است مثلاً‌ آب و هوای گرم و مرطوب هوازدگی شیمیایی سریعتر از بیابان ها است.
نوع سنگ : مقاومت همه سنگ ها در برابر هوازدگی یکسان نیست. بعضی مقاومت کمتری دارند و زود متلاشی می شوند مثل سنگ آهک که سرعت تشکیل خاک را زیاد می کنند اما بعضی از سنگ ها بسیار مقاوم هستند و دیرتر متلاشی می شود و سرعت تشکیل خاک در آن حاکم است.
محل : مواد وقتی در قسمت سطحی زمین و در معرض آب و هوا باشند زودتر متلاشی و به خاک تبدیل می شوند.
مدت زمان : هر چه زمان طولانی تر باشد مواد بیشتری دچار هوازدگی شده و خاک بیشتری حاصل می شود.
شیب زمین: هر چه شیب زمین بیشتر باشد مواد بر اثر لغزه زمین حرکت و به هم برخورد کرده و به ذرات کوچکتر تبدیل شده و سرعت تشکیل خاک را بیشتر می کنند.

فکر کنید :
1 - کشاورزان قبل از کشت ،‌زمین خود را شخم می زنند ، آیا می دانید ؟ چرا؟

برای اینکه فاصله بین ذرات بیشتر شود تا آب و هوا به آسانی در خاک نفوذ کند و جنب و

جوش موجودات ذره بینی زیاد گردد باقی مانده گیاهان و حیوانات زودتر پوسیده می شوند و زمین تقویت می گردد.

2 – برخی از کشاورزان یک گیاه را دو با ر متوالی در یک زمین نمی کارند. آیاعلت آن را می دانید؟

به علت شیوع آفات و امراض و ازدیاد علف های هرز و کم شدن گروهی از مواد غذایی خاک و به هم خوردن تعادل مواد غذایی در خاک رویی و خاک زیرین باید تناوب کشت صورت بگیرد.فکر کنید :
آیا یک کشاورز باید بداند که خاک مزرعه اش اسیدی است یا بازی؟‌چرا؟

بله،‌زیرا که میزان اسیدی یا بازی بودن خاک از حدمعمول بیشتر یا کمتر باشد. گیاه در آن رشد چندانی ندارد. و نیز بعضی از گیاهان در خاک های اسیدی بهتر رشد می کنند و بعضی در خاک های بازی رشد می کنند

بخش چهارم

سؤالات متن فصل 9 :
1 – سلول چیست؟

کوچکترین واحد ساختمانی بدن موجودات زنده را سلول گویند.

2 – آیا هر چه جاندار بزرگتر باشد اندازه ی سلول های آن هم بزرگتر است؟

خیر، زیرا بین سطح و حجم سلول نسبت معینی وجود داد پس مقدار سلول ها بیشتر است نه حجم سلول ها.

3 – سلول ها چه موادی را دفع می کنند؟

مواد زاید – کربن و دی اکسید (CO2)

4 – مواد معدنی و مواد آلی غذاها کدامند؟

مواد معدنی :‌نمک ها،‌ مواد آلی : پروتئین ها، ‌چربی ها، کربوهیدرات ها، ویتامین ها

5 – دو فایده مهم چربی ها را در بدن بیان کنید.

الف) تولید انرژی در بدن
ب) محافظت بدن در برابر سرما و ضربه

6 – استفاده بیش از حد ویتامین ها در بدن زیان آور است؟ چرا؟

ویتامین های محلول در چربی زیرا ویتامین هایی که محلول در آب هستند اضافی آنها توسط آب به صورت ادرار دفع می شوند. اما محلول در چربی

دفع نمی شوند و تولید بیماری می کنند.7 – در هر یک از اعمال زیر کدام عناصر در بدن دخالت دارند؟الف) تنظیم ضربان قلب (سدیم)
ب) تنظیم فعالیت غده تیروئید (ید)
ج) سلامت استخوان ها و دندان ها (فسفر و کلسیم)
د) انتقال گازهای تنفسی توسط گلبول های قرمز (آهن)8 – کار دستگاه گوارش چیست؟غذا را برای هدف سلول ها آماده می کند یعنی مولکول های درشت را به مولکول های ریز تبدیل کرده تا جذب سلول ها شوند.

9 – کدام قسمت دستگاه گوارش نسبت به سایر قسمت ها اهمیت بیشتری دارد؟ چرا؟روده باریک، زیرا در آنجا هضم کامل تمام غذاها صورت می گیرد و عمل جذب هم درآنها صورت می گیرد.10 – آنزیم چیست؟موادی هستند که در شیره های گوارشی وجود دارند که از سلول های معینی در دیواره لوله گوارش ترشح می شوند و موجب هضم غذاها می شوند.

تفسیر کنید :
قلب بطور منظم منقبض و ضبط می شود. این عمل را ضربان قلب می گویند. در هر ضربان خون به قلب وارد و از آن خارج می شود. این چرخه مراحل یک ضربان قلب را نشان می دهد.

مراحل ضربان قلب شامل انقباض دهلیزها و انقباض بطن ها و استراحت است که بطور متوسط در هشت دهم ثانیه انجام می گیرد، با انقباض دهلیزها خون از راه دریچه های یک طرفه کننده بین دهلیز و بطن وارد بطن ها می شود چون این کار نیروی زیادی نمی خواهد و دیواره دهلیزها چندان ... و قوی نیست و در عوض هنگام انقباض بطن خون باید به همه جای بدن برسد برای این کار باید با فشار وارد سرخرگ آئورت و ششی شود و در هنگام استراحت همه از دو سیاهرگ بزرگ بالایی و پائینی خون از اندام ها وارد قلب می شود.

مشاهده کنید
الف) دیواره ی کدام حفره ی قلب قطورتر است ؟ چرا؟
ب) سرخرگ ها و سیاهرگ های متصل به قلب، چه تفاوت ساختمانی دارند؟
ج) دریچه های بین دهلیز و بطن چگونه عمل می کنند؟

- دیواره بطن ها از دهلیزها قطورتر است. علت این است که باید فشار خون را به خارج از قلب انتقال دهند.
- دیواره سرخرگ ها قطورتر است و مانند شیلنگ آب لوله ای هستند اما دیواره سیاه رگها نازکتر و هنگام خالی بودن مثل تیوپ دوچرخه به هم می رسد.
موجب یک طرفه کردن حرکت خون از دهلیزها به بطن ها می شوند.